Lễ Âm lịch Việt Nam có vai trò lớn trong nền văn hóa nước ta. Tuy chỉ Việt Nam và các quốc gia khác ở Đông Nam Á sử dụng âm lịch, nhưng mỗi ngày lễ đều có một ý nghĩa sâu sắc, là cơ hội để mọi người thư giãn, ăn mừng và là tạm hoãn những công việc hàng ngày.
Cùng Mie tìm hiểu thêm chi tiết về các ngày lễ âm lịch trong nền văn hóa Việt Nam ta được tổ chức hằng năm nha.
Lễ Âm lịch là gì?
Lịch âm, lịch duy nhất được xác định dựa trên các giai đoạn của mặt trăng, là nơi bắt nguồn của ngày (lễ) âm lịch. Lịch âm là nơi có chính xác 12 tháng âm lịch mỗi năm.
Một ngày âm lịch thường bắt đầu sớm hơn và kết thúc sớm hơn một giờ so với một ngày dương lịch. Ngày Dương bắt đầu từ 0h và kéo dài trong 24 giờ, còn ngày Âm bắt đầu vào giờ Tý (23h hôm trước) và kết thúc vào giờ Hợi (23h hôm sau).
Lịch âm và dương lịch thường trùng nhau sau 33 đến 34 năm, với năm âm lịch thường ngắn hơn năm mặt trời từ 11 đến 12 ngày. Sau đó nó được chia thành ngày mặt trời và ngày âm lịch, còn được gọi là âm lịch và lịch mặt trời.
Âm lịch mà Việt Nam ta đang sử dụng ngày nay có nguồn gốc đầu tiên ở Trung Quốc. Dựa trên những nguyên tắc cơ bản giống nhau được lấy từ các hệ thống mặt trăng để tính toán.
Các tháng âm lịch bắt đầu từ ngày Sóc, tháng nhuận (3 năm âm lịch = 1 tháng nhuận). Trong đó ngày Sóc là thời điểm khi mà Mặt Trăng nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời theo một đường thẳng.
Cách tính lịch Âm
Chu kỳ Âm lịch được sử dụng để tính năm âm lịch (mặt trăng còn được gọi là sao “Thái Âm”). Trăng tròn diễn ra trung bình 29,53 ngày một lần dựa trên phát hiện của người xưa. Họ sử dụng khoảng thời gian đó làm đơn vị đo lường và đặt tên cho nó là “tháng”. Qua đó tạo thành một tháng đầy đủ gồm 30 ngày, nhưng một tháng bị thiếu là 29.
Một điểm khác biệt khi tính lịch âm của nước ta với nước Trung Quốc chính là hình tượng con giáp. Nếu như ở Trung Quốc, hình tượng con giáp thứ tư ở nước họ là thỏ thì nước ta lại chọn con mèo.
Ngoài ra, người xưa quy đổi 12 tháng (tháng âm lịch) thành “năm” (năm âm lịch) trong lịch của họ vì mặt trăng thay đổi thành hình tròn và hình lưỡi liềm hơn 12 lần trong chu kỳ từ ngày lạnh sang ngày nóng và từ ngày nóng sang ngày lạnh. Tổng cộng có khoảng 354 hoặc 355 ngày trong một năm. Trung Quốc và Ai Cập là hai quốc gia sử dụng âm lịch lâu đời nhất trong thời cổ đại.
Lễ Âm lịch Việt Nam trong năm
Lễ Âm lịch Việt Nam là những ngày lễ có nguồn gốc cũng như ý nghĩa đặc biệt
Tháng 1
Tết Nguyên Đán mồng 1 tháng Giêng
Ở một số vùng miền bắc Việt Nam (và một số vùng miền nam Trung Quốc) mùa xuân bắt đầu cùng thời điểm với Tết Nguyên đán. Tết Nguyên đán được tổ chức vào cuối tháng Giêng hoặc nửa đầu tháng Hai dương lịch.
Theo lịch âm của Việt Nam, Tết Nguyên đán (còn gọi là Tết cổ truyền, Tết Âm lịch) là một ngày lễ trọng đại và có ý nghĩa. Các thành viên trong gia đình có thể quây quần bên nhau trong dịp lễ này để tận hưởng những giây phút vui vẻ, thú vị của những ngày đầu năm.
Ngoài ra, Tết Nguyên đán còn có nhiều ý nghĩa nhân văn sâu sắc khác, là dịp quan trọng để bắt đầu một điều gì đó mới, cho một niềm tin mới, cho sự may mắn…
Tết Nguyên Tiêu rằm tháng Giêng
Tết Nguyên Tiêu là đêm rằm đầu tiên của năm mới. Để phân biệt với Tết Trung Nguyên (rằm tháng Bảy) và Tết Hạ Nguyên, Tết Nguyên Tiêu thường được gọi tắt là Tết Thượng Nguyên (Rằm tháng Mười). Có câu “Cúng quanh năm không bằng rằm tháng Giêng” hay “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng Giêng”, vàTết Nguyên Tiêu cũng là ngày lễ quan trọng của người Phật tử.
Mỗi gia đình thường dâng mâm cỗ cúng trời đất, tổ tiên vào ngày lễ này để bày tỏ lòng thành kính, biết ơn và cầu chúc một năm mới an khang, thịnh vượng. Mỗi vùng sẽ bày mâm cỗ theo một kiểu khác nhau tùy theo kinh tế và truyền thống, nhưng mục đích chung là để bày tỏ lòng thành kính tổ tiên và Thượng đế.
Tháng 3
Tết Hàn Thực mồng 3 tháng 3
Hàn Thực, dịch sát nghĩa là “thức ăn lạnh,” ám chỉ tập tục dùng thức ăn nguội lạnh để tưởng nhớ người thân đã khuất. Vào ngày Tết Hàn Thực, bánh chay, bánh trôi thường được dùng để cúng tổ tiên và các bậc phụ mẫu.
Bánh trôi, bánh chay được cả nhà cùng nhau làm vào ngày Tết Hàn Thực hàng năm. Sau đó, họ sẽ đánh giá cao và trò chuyện với nhau về lịch sử cá nhân và quốc gia của họ.
Giỗ tổ Hùng Vương mồng 10 tháng 3
Giỗ Tổ Hùng Vương nhằm ngày 10 tháng 3 Âm lịch hàng năm được coi là ngày Quốc lễ, chứa đựng những giá trị tinh thần thiêng liêng, cao cả của dân tộc Việt Nam mang trong mình lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước.
Mỗi người Việt Nam xưa nay đều quen thuộc với câu hát truyền thống “Dù ai ngược xuôi/ Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”.
Lễ hội mang đến cho mọi người cơ hội để suy ngẫm về công ơn xây dựng và bày tỏ lòng biết ơn đối với các Vua Hùng đã có công dựng nước và tổ tiên đã bảo vệ nó thay mặt họ.
Tháng 5
Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng 5
Hàng năm, Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là Tết Đoan Dương được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch.
Mọi người thường tổ chức ăn Tết Nguyên đán vào buổi trưa. “Đoan” có nghĩa là mở cửa, và “Ngọ” là khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều. Đoan Ngọ là khoảng thời gian mặt trời ngắn nhất và gần mặt đất nhất. Ngoài ra, “Tết diệt sâu bọ” là tên gọi khác của Tết Nguyên Đán ở Việt Nam.
Người dân thường ăn xôi, bánh tro, cơm rượu, thịt vịt, chè trôi nước, chè kê cho Tết Đoan Ngọ bởi truyền thống quan niệm rằng vào ngày 5 tháng 5, mọi người ăn những thứ này sẽ giúp xua đuổi sâu bọ.
Bên cạnh đó, để đuổi bọ trong ngày Tết Nguyên đán, người tham gia phải súc miệng ba lần, sau đó ăn trái cây và cơm rượu để dụ bọ vào giấc ngủ. Các gia đình thường có tập tục ăn bánh tro, chè trôi nước, hạt sen… để xua đuổi côn trùng và bệnh tật cho con người.
Tết Trung thu rằm tháng 8
Mọi người tổ chức lễ hội Trung thu vì họ tin rằng Mặt trăng và Mặt trời chỉ gặp nhau mỗi tháng một lần (vào cuối tuần âm lịch). Vì vậy vào ngày Tết Trung thu, tức ngày 15 tháng 8 âm lịch, người xưa coi đó là ngày “tốt” để tế trăng nhằm đoán mùa màng đồng thời coi ngày lễ là ngày vui Tết của trẻ nhỏ.
Tết Trung thu là một phong tục lâu đời ở Việt Nam do ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa. Người lớn sẽ tặng đồ chơi cho trẻ em vào ngày này như đèn kéo quân, đèn ông sao và các đồ trang trí khác để chúng tham gia vào lễ hội.
Tháng 10
Tết Thường Tân mồng 10 tháng 10
Tết Thường Tân, còn gọi là Tết Song Thập, Tết thầy thuốc, hay Tết Trùng Thập, là một ngày lễ được tổ chức hàng năm vào ngày 10 tháng 10 âm lịch. Vụ thu hoạch thường diễn ra vào ngày 10 tháng 10 âm lịch ở các vùng trồng lúa.
Để mừng lúa mới và tạ ơn trời đất, sông suối, cư dân ở Tây Nguyên hay vùng núi Việt Bắc thường tổ chức lễ hội vào ngày này.
Để cảm ơn cho những mùa vụ tươi tốt, việc chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên, thần linh, đất đai, nhất là Tiên Nông thể hiện lòng biết ơn các ngài đã ban cho một vụ mùa bội thu.
Ngoài ra, Tết Thường Tân được chọn để tôn vinh ân đức của người thầy thuốc đã giúp đỡ bệnh nhân.
Tết Hạ Nguyên rằm tháng 10
Tết Hạ Nguyên thường được gọi là Tết cơm mới, luôn trùng với rằm tháng 10 âm lịch. Vào ngày này, các cá nhân cũng có thể lập kế hoạch và tặng quà cho người thân, gia đình để cầu nguyện cho những người đã qua đời hoặc cầu chúc cho gia đình được bình an.
Người dân sẽ mang những gì thu hoạch được để nấu các món ăn theo phong tục địa phương và một mâm cơm để cúng tổ tiên, thổ thần và các vị thần khác vào ngày rằm tháng 10 âm lịch.
Kỳ nghỉ Tết Hạ Nguyên bao gồm việc cầu nguyện cho sự hòa thuận trong gia đình và linh hồn của những người vừa qua đời. Đây cũng là dịp để con cháu gắn kết, thể hiện phong tục gia đình, tri ân công ơn sinh thành.
